Na ład przestrzenny osiedli wiejskich w gminie Pionki, szczególny wpływ miało bogate środowisko przyrodnicze obszaru. Zagospodarowanie poszczególnych wsi
w gminie tworzy różnorodne układy przestrzenne dostosowane do istniejących uwarunkowań. Najczęściej występują układy liniowe, o zabudowie mniej lub bardziej skupionej, wzdłuż istniejących ciągów komunikacyjnych.
W przeszłości powstawały bardzo długie ciągi zagród, rozprzestrzeniające się niejednokrotnie na kilka kilometrów. W wielu przypadkach podyktowane to było chęcią zapewnienia bezpośredniego dostępu z zagród: z jednej strony - do pól,
z drugiej - do łąk, położonych nad ciekami wodnymi. Powstawały układy przestrzenne o jednostronnej zabudowie wzdłuż dróg pełniących funkcje ulic wiejskich. W ten sposób zagrody były ściśle związane z areałem rolnym, tworząc jedną całość. Ten rodzaj osadnictwa znajduje się szczególnie na obszarze jednostki Jedlnia Kościelna, na którym elementem kształtującym zagospodarowanie osadnicze była rzeka Leniwa.
Rozproszone osadnictwo wiejskie o jednorodnej funkcji zabudowy zagrodowej pod wieloma względami stanowi bardzo nieefektywną strukturę przestrzenną. Rozproszenie osadnictwa utrudnia dostęp do infrastruktury społecznej. Czas podróży
z miejsca zamieszkania do szkoły, ośrodka zdrowia czy urzędu zwiększa się, wzrastają też koszty podróży. Efektem są m. in. problemy związane z dowozem dzieci do szkół. Dłuższe odcinki dróg wymagają większych nakładów na remonty i utrzymanie. Budowa i eksploatacja infrastruktury wodno-kanalizacyjnej i energetycznej przy małym zagęszczeniu odbiorców jest znacznie kosztowniejsza ze względu na wydłużenie niezbędnych odcinków sieci.
Pod względem natężenia problemów wynikających z niekorzystnej struktury osadnictwa, sytuacja gminy Pionki nie odbiega specjalnie od sytuacji innych rejonów pozametropolitarnych Mazowsza. Jednak ze względu na słabość ekonomiczną, istniejący model sieci osadniczej stanowić może źródło zaostrzenia problemów społecznych oraz powód dodatkowego obciążenia budżetu lokalnego samorządu.